11 misverstanden over prikkelverwerking & slaapproblemen

Na ons bezoek aan Kempenhaeghe blijkt dat Bommel een prikkelverwerkingsstoornis heeft die slaapproblemen veroorzaakt. Over de relatie hiertussen is echter nog maar weinig bekend, zeker bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand, zoals Bommel. Wel bestaan er de nodige misverstanden rondom dit onderwerp. Tijd om dit te veranderen! 

– Met mijn dank aan Dr. Pillen, Kinderneuroloog & Somnoloog bij Kempenhaeghe, 
voor de nodige input & feitelijke check. – 

1. Bommel is (overdag) toch vrolijk, dus dan is er toch niks aan de hand?
Hoe vaak ik dit wel niet gehoord heb! Vervolgens zaten wij ’s nachts met een huilend kind. Als het gaat om prikkelverwerkingsstoornissen heb je 2 groepen kinderen. De ene groep heeft overdag al last van overprikkeling en laat dit dan ook zien qua gedrag. De andere groep zijn kinderen die de hele dag goed door lijken te komen, maar bij wie de overprikkeldheid er ’s avonds en ’s nachts uitkomt. Bommel valt in die laatste categorie. Je zult overdag dus helemaal niets aan haar merken, ook al is ze bij een groot feest met veel mensen.

2. Het is gewoon een kwestie van wennen.
Nee! Bommel kan de gebeurtenissen van overdag niet filteren. Ze staat de hele dag ‘aan’ en alles komt ‘even hard’ binnen. Dan ervaar je iets als een verjaardagsfeest als volgt: in plaats van dat jij je kunt concentreren op dat ene gesprek, hoor je álle stemmen van iedereen. Ook hoor je het kopje dat valt in de keuken, de kinderen die rennen en gillen in de tuin, iemand die boven aan het rommelen is, de radio die aan staat én de hond die blaft. En dat allemaal tegelijk. De. Hele. Tijd. Een prikkelverwerkingsstoornis is niet af te leren of een kwestie van wennen. Die heb je of heb je niet, óók in een kleine setting!

3. Prikkels verwerk je in je slaap. Dus: hoe meer slaap, hoe beter.
Dit dacht ik zelf ook. We belandden in een vicieuze cirkel: door iedere nacht slecht slapen en vermoeidheid overdag, brachten we Bommel steeds vroeger naar bed. Uitrusten jij! Maar, prikkels verwerk je niet als je slaapt. Sterker: te vroeg gaan slapen leidt tot dubbel zoveel wakker liggen in de nacht. Er is dan namelijk geen kans meer om te ontladen en prikkels af te bouwen. Regelmaat, voorspelbaarheid, momenten om te ontladen én wat later naar bed, werkt veel beter.

4. Als je moe bent, ben je slaperig.
Welke ouder let er, net als ik, nu niet op de moeheidssignalen als in de ogen wrijven en gapen? Dan is het tijd om naar bed te gaan. Nee dus! Er is een verschil tussen moeheid en slaperigheid. Bommel kan moe zijn van de hele dag. Van alles wat ze fysiek, mentaal en qua prikkels te verwerken heeft gekregen. Maar dat betekent niet dat ze slaap heeft. De biologische klok staat nog niet op ‘nacht’. Bij kinderen met een prikkelverwerkingsstoornis die slaapproblemen veroorzaakt, moet je dan ook meer uitgaan van de tijd op de klok dan van de signalen van het kind. Ondanks Bommels vermoeidheid, stellen we de slaaptijd nog even uit en doen we activiteiten met haar om te ontprikkelen. En: het werkt!

5. Mijn kind wil niet slapen.
Misverstand nr. 4 leidt vaak tot deze aanname. Zo ziet het er op het 1e gezicht vaak ook uit: een vermoeid, maar klaarwakker kind. En dat wil dan ook nog spelen of van de slaapkamer af. Hoe vaak ik wel niet dacht bij Bommel: je zit me gewoon in de maling te nemen! Maar als je niet hebt kunnen ontladen van de dag, vol zit met prikkels en dan toch al in bed wordt gelegd, dan kún je niet slapen. Het laatste wat je dan wilt is in een donkere kamer naar het plafond staren. Dus dan ga je roepen (of huilen) om papa & mama, om bij hen de rust te vinden om alsnog te kunnen ontprikkelen en slapen. Een eyeopener voor ons.

6. Gewoon laten huilen ’s nachts, dan leert Bommel het vanzelf!
Nr. 5 leidt vaak tot nr. 6. Ook bij ons. Als we het niet meer trokken gingen we wel eens over op ‘laten huilen op de klok’. Toch twijfelden we altijd of dit de juiste manier was voor Bommel. Nu ik echter weet dat ze een prikkelverwerkingsstoornis heeft, weet ik ook dat het vaak ‘niet kunnen slapen’ is i.p.v. ‘niet willen’. Ook weet ik nu dat het huilen (meestal) een teken is van overprikkeldheid. Daarom kijken we nu eerst hoe we haar hiermee kunnen helpen. Daarna pakken we het eventuele onwenselijke gedrag wel aan!

7. Door Bommel na een slechte nacht ’s ochtends langer door te laten slapen, kan ze bijkomen.
Dit deed ik vaak. Maar, dit moet je juist niet doen! Als je een kind in de ochtend langer laat liggen, slaan ze die slaaptijd op en reserveren ze die voor de avond & nacht. Resultaat: een kind dat slechter slaapt omdat het op de reserves van de ochtend kan teren. Niet doen dus. (Dit geldt overigens ook voor volwassenen…!)

8. Geef melatonine en het probleem is opgelost!
Dat zou je denken, zeker omdat er bij Bommel een afwijkend melatonine-niveau is aangetroffen. In de praktijk komen de specialisten bij Kempenhaeghe echter veel kinderen tegen, zoals Bommel, waarbij het slaapprobleem niet puur gedragsmatig of vanuit melatonine aanmaak te verklaren is. De indruk is dat de slaapproblemen voor een groot deel veroorzaakt worden door te veel activatie. Bijvoorbeeld door: stress, emoties of (pieker)gedachten. In Bommels geval is de oorzaak het niet kunnen verwerken van de prikkels van overdag. Het is dan effectiever om te kijken naar de daginvulling en met name naar het avondritueel. Hoe beter prikkels zijn afgebouwd in de avond, hoe beter het inslapen en doorslapen meestal gaat. Dat lost melatonine niet op.

9. Er is veel informatie over prikkelverwerking & sensorische integratieproblemen, dus dan is dit probleem toch niet zo lastig en hadden ze dit bij Bommel toch kunnen weten?
Dat klopt, maar er is nog maar erg weinig bekend over de relatie tussen slaap en prikkelverwerkingsstoornissen. Het onderzoek dat er tot nu toe is gedaan op het gebied van slapen bij kinderen, heeft zich beperkt tot de ‘standaard’ gedragsaanpak van slaapproblemen en melatonine. Prikkelverwerkingsproblemen zijn hier nog niet in meegenomen en dus is er over deze specifieke combinatie nauwelijks betrouwbare informatie. Veel artsen leggen deze link dan ook niet op het moment dat zij een kind met slaapproblemen zien. Bij Bommel heeft ook niemand hier aan gedacht. Het werd gezocht in haar apneu’s, haar melatonine aanmaak en ook het feit dat verstandelijk beperkte kinderen over het algemeen slechter slapen is aan bod gekomen. Tel hierbij op dat er, behalve ’s nachts, geen problemen waren of aanwijzingen voor een verstoorde prikkelverwerking en dan kun je de daadwerkelijke oorzaak dus ‘makkelijk’ missen.

10. Nu we weten dat Bommel een prikkelverwerkingsstoornis heeft, kunnen we beter alle prikkels vermijden.
Nee! Het hele leven bestaat uit prikkels en die hebben we ook nodig. Zonder prikkels geen ontwikkeling. Als je te weinig prikkels aanbiedt, gaan kinderen zelf actief op zoek naar prikkels. Hierbij worden niet altijd de juiste prikkels gevonden. Het gaat er dan ook om goed te doseren en rust en activiteit af te wisselen. Ook moet er aan het einde van de dag voldoende ruimte zijn om te kunnen ontladen. In Bommels geval moeten wij dan ook bewuste keuzes maken. We zullen haar niet zomaar meer overal mee naartoe nemen. Soms zullen we echter ook kiezen voor een activiteit waarvan we weten dat die zorgt voor een slechte nacht…

11. Na 1 bezoek aan Kempenhaeghe zijn onze slaapproblemen met Bommel voor altijd voorbij!
Was dat maar waar. Wel is het zo dat het strak op de klok eten, gevolgd door actieve activiteiten en daarna rustgevende activiteiten een positief effect heeft. Dit doen we nu 5 weken, met daarnaast nog prikkel dempende medicatie. Vergeleken met daarvoor verlopen de nachten wel wat rustiger. Haar prikkelverwerkingsstoornis is er echter elke dag. Altijd. En zoals aangegeven: het leven zit vol met prikkels en iedere dag is anders. Zeker bij zorgintensieve kinderen. We hebben dan ook geen illusies dat wij alles kunnen voorkomen en de invloed die wij kunnen uitoefenen op dit probleem reikt ook maar tot een bepaald punt. Er zullen dus nog steeds slechte(re) nachten zijn. Het enige wat we kunnen doen is: iedere dag opnieuw bewuste keuzes maken voor ons gezin en er met elkaar het beste van maken!

Afbeelding: kasza, 123RF